Gestur Vidarsson
Theo Rispens
“Sanquin is een fantastische partner om mee samen te werken”
Ons immuunsysteem is een wonderbaarlijk iets: het bestaat uit verschillende verdedigingsmechanismen waarmee bacteriën, virussen, schimmels en andere lichaamsvreemde moleculen buiten de deur worden gehouden. Bij Sanquin Research, gevestigd op het New-West Health & Innovation District (Hid), doet een grote groep wetenschappers intensief onderzoek naar het immuunsysteem om alle geheimen te ontrafelen.
“We ontdekten dat bij coronapatiënten op de IC de glucose-schakelaar standaard aan bleek te staan, waardoor hun immuunsysteem té actief werd. Door dat inzicht te delen, konden andere researchers onderzoek doen naar hoe die schakelaar uit te zetten; een mooi voorbeeld van het belang van kennis delen in de wetenschap.”
Gestur Vidarsson en Theo Rispens zijn allebei principle investigators, bij de afdelingen Experimentele Hematologie (Gestur) en Immunopathologie (Theo). Ze werken veel samen in hun onderzoek, met name op het gebied van antistof-biologie. Antistoffen zijn eiwitten die indringers in het lichaam aanvallen. Versuikering (glycosylering) van antistoffen is daarbij een belangrijk proces. Bij glycosylering worden verschillende suikers aan de antistoffen gehangen. Gestur: “Die suikers werken als schakelaars die de werking van een antistof kunnen versterken of juist afzwakken, of functioneel zelfs helemaal uitzetten. Het is een manier van je lichaam om je immuunsysteem als het ware te ‘finetunen’.”
Er is een grote variatie aan antistoffen in je lichaam, elk met een eigen structuur. Theo: “Dat is deels omdat antistoffen veel verschillende vreemde stoffen moeten kunnen herkennen. En deels omdat ze verschillende functionele taken hebben. De basisvraag achter onze onderzoeken is: hoe bepaalt die enorme variëteit in de structuur van antistoffen uiteindelijk wat er gebeurt?”
Beschermende taak
Gestur: “Het onderzoek op dit gebied staat nog in de kinderschoenen. In samenwerking met het laboratorium van prof. Manfred Wuhrer in Leiden waren wij lange tijd de enigen ter wereld die de veranderingen in de suikers konden meten. Wij bekijken de suikers die op het functionele deel van de antistof zitten, het deel dat een beschermende taak moet uitvoeren. Die taakuitvoering verloopt niet altijd op rolletjes. Normaal vallen je antistoffen indringers zoals bacteriën en virussen aan, maar soms ook andere vreemde structuren terwijl je dat juist niet wilt hebben. Bijvoorbeeld bij een bloedtransfusie of tegen ongeboren foetussen. Rhesusziekte tijdens zwangerschappen is ook een belangrijk onderwerp van onderzoek. Daarbij maakt de moeder tijdens de zwangerschap antistoffen aan tegen de bloedgroep van het kind in haar buik. Waarom gebeurt dat de ene keer heel sterk, en de andere keer nauwelijks? Glycosylering speelt een belangrijke rol, weten we inmiddels, maar hoe precies? Om die vragen te beantwoorden, bestuderen we ook hoe antistoffen te werk gaan via receptoren op witte bloedcellen en andere componenten van het immuunsysteem.
“Onze afdeling was lange tijd de enige ter wereld die de veranderingen in de suikers kon meten. Gelukkig is dat aan het veranderen.”
Herkenning
De hoofdlijn van Theo’s onderzoek is weer net even anders. “Elke soort antistof herkent een andere indringer, maar soms ook een onderdeel van het eigen lichaam”, zegt Theo. “Nou kun je menselijke antistoffen ook namaken en als geneesmiddel inzetten. Zoals bijvoorbeeld biologicals, geneesmiddelen op basis van kunstmatige eiwitten tegen onder meer reuma. Alleen kan je lichaam weer antistoffen tegen die antistoffen aanmaken, waardoor die geneesmiddelen minder goed werken. Dat is natuurlijk niet fijn voor de patiënt. Bovendien zijn die geneesmiddelen heel duur en wil je ze zo effectief mogelijk inzetten. Daarom proberen we ook dit puzzelstuk op te lossen.”
Belangrijk inzicht
Glycosylering speelt bij een groot scala aan infecties een belangrijke rol in het verloop van de ziekte, hebben de onderzoekers ontdekt. Zo ook bij een infectie met COVID-19, het virus dat corona veroorzaakt. Gestur: “Zoals gezegd werken de verschillende suikers op je antistoffen als een soort schakelaars, die de werking versterken of verzwakken. We ontdekten dat bij coronapatiënten die op de IC belandden, de glucose-schakelaar standaard aan bleek te staan. Daardoor werd hun immuunsysteem té actief. Dat was een belangrijk inzicht, dat we snel online hebben gezet voor andere onderzoekers om mee verder te gaan. Een andere researchgroep buiten Sanquin doet nu onderzoek naar een manier om die schakelaar uit te zetten. Een mooi voorbeeld van hoe belangrijk het is om kennis met elkaar te delen en zo verder te komen in de wetenschap.”
Kennis en kunde
Dat is ook wat de aantrekkingskracht van het Hid kan zijn, denken beide onderzoekers. Theo: “Bedrijven die de wisselwerking van hun geneesmiddelen met het immuunsysteem willen onderzoeken, zijn op het Hid op de juiste plek. Sanquin is een fantastische partner om mee samen te werken. Er zit hier ontzettend veel kennis en kunde. En niet alleen bij Sanquin Research. Wij werken bijvoorbeeld veel samen met Sanquin Diagnostiek en Sanquin Reagents voor het opzetten van onderzoeken. Zij hebben de capaciteit om grootschalig essays – tests – op te zetten en uit te voeren. Dat doen ze ook al voor verschillende farmaceutische bedrijven. We merken dat steeds meer bedrijven de mogelijkheden van samenwerken met Sanquin ontdekken.”
